تأثیر قصه درمانی بر کاهش علایم افسردگی در کودکان افسرده
تأثیر قصه کودکانه بر کاهش علایم اافسردگی در کودکان افسرده شهناز شیبانی*، دکتر مجید یوسفی لویه **و دکتر علی دلاور*** 85/10/20:نهایی پذیرش 85/8/25 :نظر تجدید 85/6/27 :دریافت تاریخ چکیده هدف: هدف از پژوهش حاضر تعیین تأثیر قصهدرمانی بر کاهش علایم افسردگی کودکان بوده است. روش: بدین منظور در چهارچوب روش پژوهشی نیمهآزمایشی 5 نفر از دانشآموزان افسرده پایة چهارم و پنجم ابتدایی در پژوهش شرکت داده شدند. طرح پژوهش از نوع پیشآزمون ـ پسآزمون بدون گروه کنترل بوده است. پرسشنامة علائم مرضی کودکان مورد استفاده قرار گرفت. پس از انجام پیشآزمون برنامة قصهدرمانی به مدت 24 جلسه 60 دقیقهای (دوبار در هفته) اجرا شد و در پایان پس آزمون انجام شد. یافتهها: نتایج نشان داد که افسردگی تمام آزمودنیها در پایان برنامة درمانی کاهش یافت. علاوه بر این قصهدرمانی بر درمان اختلالهای همبود شامل اختلالهای اضطرابی و لجبازی و نافرمانی مؤثر بوده است.نتیجهگیری: قصهدرمانی علایم افسردگی، اضطراب و هراس را در کودکان افسرده کاهش میدهد. واژههای کلیدی : قصهدرمانی، افسردگی کودکان * کارشناس ارشد روان شناسی کودکان استثنایی مرکز خدمات مشاورهای آرمش ** استاد یار دانشگاه آزاد اسلامیتهران مرکزی (ir.ac.iauctb@usefi_m: Email ( *** استاد دانشگاه علامه طباطبایی www.SID.ir Archive of SID 894 / پژوهش در حیطه کودکان استثنایی / سال ششم، شماره 4 ،1385 مقدمه در سالهای اخیر وجود افسردگی در کودکان و نوجوانان نه تنها محرز دانسته شده است، بلکه نظر بر این است که افسردگی کودکی میتواند مشکلات جدی برای سلامت عمومیایجاد کند (لامارین، 1995 .(به گونهای که پژوهشها نشان داده است که شناسایی افسردگیهای کودکی و نوجوانی میتواند احتمال بیماریهای روانی دیگر، ناراحتیهای شدید، رفتارهای ناسازگارانه و حتی مرگ و میر کودکان و نوجوانان را کاهش میدهد (ریو،2000 .(برخی کودکان نشانههای کلاسیک افسردگی شامل غمگینی، اضطراب، بیقراری و مشکلاتی در خوردن و خوابیدن را نشان میدهند. در حالی که برخی دیگر از کودکان افسرده مشکلات و دردهای جسمانی را نشان میدهند که به درمانهای متداول پاسخ نمیدهند. هر چند که تشخیص افسردگی به مصاحبه و نوع ابزارهای سنجش نیز بستگی دارد (داوال، 2001 .( پژوهش نشان داده است با وجود تشابه افسردگی کودکی با بزرگسالی، افسردگی کودکی نسبت به افسردگی بزرگسالی طیف متفاوتی از نشانهها را شامل میشود، علاوه بر این که افسردگی در کودکان و نوجوانان همبودی بیشتری با سایر اختلالهای روانی دارد (کارلسون، 2000 .(با وجود انواع افسردگی کودکان و نوجوانان، اختلال افسردگی اساسی از مهمترین مواردی است که در خصوص کودکان مطرح میشود و همانند اختلال افسردگی اساسی بزرگسالان ناتوانکننده است (ریان، 2003 .(به گونهای که کارکردهای فرد در کوتاهمدت یا درازمدت دچار آسیب میشود (میرزا و مایکل،1996 .( در واقع افسردگی اساسی کودکی اختلال خلقی عودکنندهای است که بهطور قابل ملاحظهای با رشد بهنجار کودک تداخل میکند و به گونهای فزاینده با خطر رفتارهای خودکشی همراه میشود (بیرماهر، آربلایز و برنت، 2002 .( مطابق با IV-DSM تشخیص افسردگی کودکان زمانی داده میشود که در یک یا چند دورة دو هفتهای شواهدی دال بر تغییر کارکرد نشان بدهد. از جمله اینکه کودک افسرده ممکن است تحریکپذیر یا بیعلاقه شود و از خیلی چیزها لذت نبرد یا هر دو حالت را داشته باشد. در ضمن کودک باید حداقل چهار مورد از نشانههای زیر را تقریباً هر روز داشته باشد و برخی از کارکردهای مهم او مختل شود : 1 (لاغر شدن و نرسیدن به وزن مورد انتظار www.SID.ir Archive of SID تأثیر قصه درمانی بر کاهش علایم افسردگی در../ 895 2 (اختلال در خواب ( پرخوابییا بیخوابی) 3 (کندی یا تحریک روانی ـ حرکتی شدید 4 (خستگی یا کمانرژی بودن 5 (احساس بیارزش بودن یا احساس گناه بیجا و افراطی 6 (افت توانایی تفکر، تمرکز و تصمیمگیری 7 (افکار تکراری در مورد مرگ و خودکشی (شرودر و گوردون ترجمة فیروز بخت، 1385 .( علاوه بر اختلال افسردگی اساسی، اختلال افسردهخویی نیز از جمله اختلالهای خلقی یک قطبی نسبتاً پایداری است که اغلب در کودکی بروز میکند (پارک و گودییر، 2000 .(افسردهخویی کودکی دارای نشانههای افسردگی خفیف حداقل به مدت یک سال در کودکی و نوجوانی است که با حداقل دو مورد از نشانههای زیر همراه باشد : اشتهای کم یا پرخوری، انرژی کم و خستگی، احساس بیارزشی، تمرکز کم یا ضعیف در تصمیمگیری و احساس ناامیدی (زارب، ترجمة خدایاری فرد و عابدینی، 1383 .( افسردگی کودکی ممکن است به عوامل شیمیایی، زیستی، ژنتیکی و عوامل روانشناختی از جمله روانپویایی، شناختی، رفتاری،فشارهای روانی زندگی و عوامل محیطی ـ اجتماعی یا ترکیبی از موارد فوق مربوط باشد (داوال،2001 ،تروکسلر و گراگ، 1977 .(به طور کلی حدود 2 درصد کودکان پیش از سن بلوغ و حدود 5 تا 8 درصد نوجوانان دچار افسردگی هستند و طیف بالینی این اختلال را از غمگینی ساده تا افسردگی اساسی یا اختلال دو قطبی در برمیگیرد (سون سی و کریچنر، 2000 .( درمان کودکان و نوجوانان افسرده یکی از چالشانگیزترین موضوعات بالینی و بهداشت روانی عمومیاست. با توجه به میزان مرگ و میر شدید ناشی از اختلال افسردگی اساسی نوجوانی، بازبینی ادبیات مربوط برای دستیابی به بهترین گزینههای درمانی ضروری بهنظر میرسد (میلین، واکر و جو، 2003.(در این خصوص، هرچند که پیشگیری اولیه همواره کارآمد و مؤثر نبوده است ولی شواهد نشان میدهد پیشگیری ثانویه (مداخلههای درمانی) میتواند مشکلات روانی ـ اجتماعی آتی را به طور چشمگیری کاهش دهد (لامارین، 1995 .( www.SID.ir Archive of SID 896 / پژوهش در حیطه کودکان استثنایی / سال
2 -قصه کودکانه با کلمات دارای بار عاطفی مثبت در این روش درمانگر با استفاده از کلمات، مفاهیم و پدیدههای دارای بار عاطفی مثبت،قصه هایی را قبلاً انتخاب و در جلسه برای کودکان بازگو میکرد، سپس همراه با کودکان جنبههای مختلف قصه را به بحث و بررسی میگذاشت. در این گفتوگو بر رویدادهای خوشایند، جنبههای مثبت مربوط به موضوعات و راه حلهای مؤثر بهکار برده شده در قصه، تمرکز میشد. 3 -قصهگویی با کلمات دارای بار عاطفی قدرت و نیرومندی در این روش با استناد به روش قصهگویی متینگلی (به نقل از کداسن و شفر، (ترجمه صابری و وکیلی، 1382 .(از میان کتابهای قصهکودکان، قصههایی که دارای کلمات و مفاهیم با مضمون قدرت، نیرومندی، انرژی و تحرک بودند، برای جلسات درمان استفاده شد. قصهها در جلسات درمان برای کودکان خوانده میشد و پس از آن جنبههای اصلی و مهم قصه با کودکان مورد بحث قرار میگرفت. 4 -کلمه قصة مرا حدس بزن در این روش با استناد به روش قصهگویی ماری ریپ به نقل از کداسن و شفر (ترجمه صابری و وکیلی، 1382(هر کودک از میان کارتهایی که کلماتی بر روی آن نوشته شده کارتی را انتخاب میکرد و با آن کلمه قصهای میساخت که دارای مقدمه، میانه و پایان بود. (این کلمات با زمینههای مربوط به مشکلات آنها مرتبط بوده است)، سایر کودکان ضمن شنیدن قصهکودک باید کلمه اصلی قصهاو را حدس میزدند در پایان درمانگر پیامهای درمانی قصهکودک را میگر